تلاشی نافرجام برای حاشیه راندن ایران از بازار عراق

هفته‌ی گذشته هیئتی اقتصادی شامل هفت وزیر، ده‌ها نماینده‌ی مجلس و ۱۰۰۰ تاجر به عراق سفر کردند. هم‌زمان با ورود این هیئت به عراق، اعلام شد که ریاض برای ایجاد یک شهر ورزشی، کمکی یک میلیارد دلاری در اختیار بغداد قرار می‌دهد. علاوه بر این کمک، نفسِ حضور این هیئت بلندپایه در عراق، نشان‌دهنده‌ی اهمیت بالای این کشور برای عربستان است؛ اما این سفر زمانی بیشتر اهمیت می‌یابد که بدانیم کمتر از یک ماه پیش، حسن روحانی رئیس‌جمهور کشورمان طی سفری سه‌روزه به عراق، تفاهم‌نامه‌ها و قرارداد‌های متعدد اقتصادی و تجاری با این کشور امضا کرد؛ بنابراین سفر این هیئت بلندپایه‌ی اقتصادی عربستان، می‌تواند در راستای محدود کردن فعالیت اقتصادی ایران در عراق باشد.
حضور جدی ایران در بازار عراق
در سال ۱۳۸۷، ما ۲ میلیارد و ۷۶۲ میلیون دلار انواع کالا‌هایی ایرانی را به عراق را صادر کردیم. این رقم در سال ۱۳۹۰ به ۵ میلیارد و ۱۵۰ میلیون دلار رسید و در سال ۱۳۹۲، به ۵ میلیارد و ۹۴۹ میلیون دلار افزایش یافت. همچنین ما در سال ۱۳۹۶، به ارزش ۶ میلیارد و ۴۲۴ میلیون دلار کالای ایرانی به عراق صادر کردیم؛ یعنی از سال ۸۷ تا سال ۹۶، صادرات ایران به عراق بیش از ۲ برابر شد. این آمار بدان جهت اهمیت دارد که عراق خود صادرکننده‌ی نفت خام است و صادرات ایران به عراق، تقریباً همه‌اش غیرنفتی است. صادرات غیرنفتی برای ایران که می‌خواهد از سیطره‌ی خام‌فروشی خارج شود، بسیار اهمیت دارد.
آمار‌ها نشان می‌دهند که تا سال ۹۶، ایران پس از ترکیه و چین که به ترتیب ۹ و ۸.۴ میلیارد دلار صادرات کالا به عراق داشتند، در رتبه سوم کشور‌های حاضر در بازار عراق بود، اما با آغاز تحریم‌ها در سال ۹۷، این معادله تغییر کرد و ایران توانست طی ۱۱ ماه ابتدایی سال گذشته، رکورد ۹ میلیارد دلاری صادرات به عراق را ثبت کند و تبدیل به اولین کشور حاضر در بازار عراق شود. این رکورد با توجه به اینکه مسئولین عراقی نیز بار‌ها گفته‌اند که در تحریم‌های آمریکایی علیه ایران شرکت نمی‌کنند و همچنین توسعه‌ی تجارت با ایران تا مرز ۲۰ میلیارد دلار در سال را هدف قرار داده‌اند، بسیار حائز اهمیت است. عراق در حقیقت تاکنون مجرای تنفس ایران، پس از تحریم‌های آمریکایی بوده است.
توجه دیرهنگام مسئولین به عراق
علیرغم اینکه عراق، بازاری بسیار بزرگ و قابل‌توجهی برای ایران است، متأسفانه دولتمردان ایرانی خیلی دیر به سراغ عراق رفتند. اسفندماه سال گذشته، شش سال پس از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، ریاست محترم جمهور اولین بار به عراق سفر کردند. دولت در سال‌های ابتدایی، برای حل مشکلات اقتصادی تمرکز خود را روی حل‌و‌فصل مشکلات با اروپایی‌ها و امریکا گذاشت. این در حالی است که صادرات ایران به عراق ۸.۴ صادرات ما به‌کل ۲۸ عضو اتحادیه‌ی اروپاست. تمرکز روی ارتباط تجاری با همسایگانی مثل عراق، در تحقق رشد اقتصادی برای ایران می‌تواند بسیار مؤثرتر از کشور‌های اروپایی باشد. علیرغم توجه دیرهنگام دولتمردان ایرانی به عراق، این سؤال مطرح است که عربستان چرا دقیقاً زمانی که ایران به عراق توجهی ویژه کرد، تلاش می‌کند تا حضور خود در عراق را پررنگ کند؟! البته نمی‌توان از اهمیت بازار عراق برای عربستان غافل شد. طبیعی است که هر کشوری به دنبال یافتنِ بازار‌هایی برای توسعه‌ی صادرات خود است، اما حضور عربستان در این مقطع زمانی، نشان می‌دهد حضور عربستان در عراق برای کاهش میزان حضور ایران در بازار عراق است تا بدین طریق، نقشه‌ی امریکا در به انزوا کشاندن ایران بهتر عملی شود.
تجارت ۲۰ میلیارد دلاری با عراق؛ هدفی ممکن
امریکا با خروج از برجام و تشدید تحریم‌ها علیه ایران، توانست از صادرات نفتی ایران بکاهد و از این طریق، جلوی رشد اقتصادی کشور را بگیرد، اما در مورد صادرات غیرنفتی، همان‌طور که آمار‌های گمرک نشان می‌دهند موفق نبوده است و عراق و چین که بزرگ‌ترین مقاصد صادرات غیرنفتی ایران هستند، همچنان به خرید خود از ایران ادامه می‌دهند؛ بنابراین احتمالاً امریکا در تلاش است تا از طریق عربستان در بازار عراق، فضا را برای صادرات غیرنفتی ایران تنگ کند تا به تعبیری عربستان و آمریکا در جنگ اقتصادی علیه ایران به‌مثابه دو لبه‌ی یک قیچی عمل کنند؛ یکی صادرات غیرنفتی ایران را محدود کند و دیگری عرصه را بر صادرات غیرنفتی ایران تنگ کند تا از طریق افت صادرات ایران، اقتصاد ما فلج شود.
این اتفاق البته رقم نخواهد خورد؛ چرا که عراق، ایران را که یک هم‌پیمان راهبردی و دارای وابستگی‌های فرهنگی و مذهبی بالاست، رها نخواهد کرد. حضور عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق در ایران آن‌هم درست چند روز پس از حضور هیئت عربستانی در عراق شاهدی بر این ادعاست. علاوه بر این، همان‌طور که هوشیار زیباری –وزیر خارجه‌ی پیشین عراق- اعلام کرده، سعودی‌ها خیلی دیر و زمانی که نفوذ ایران در عراق بسیار گسترش‌یافته، به سراغ عراق آمده‌اند؛ بنابراین به نظر می‌رسد تلاش عربستان برای گرفتن جای ایران در بازار عراق، شدنی نباشد و اگر مسئولین به‌جای نگاه به اروپایی‌ها، بر هم‌پیمانانی مثل عراق توجه و تأکید داشته باشند، حتی تحقق هدف تجارت ۲۰ میلیارد دلاری با عراق دور از ذهن نیست؛ هدفی که تحققش، تحریم‌های آمریکایی را به محاق می‌برد.